Polarisatie

In Nederland gingen vannacht en vandaag veel Turkse Nederlanders de straat op om hun steun aan president Erdoğan te betuigen. Hierdoor kan de indruk ontstaan dat de meerderheid van de Turkse Nederlanders de AK-partij van de Turkse president een warm hart toedraagt. Het NOS Journaal legde de afgelopen 24 uur in haar berichtgeving over de couppoging vooral het accent op de grote aanhankelijkheid van de Turkse bevolking in Turkije en Nederland aan Erdoğan. Dat is een miskenning van de veel genuanceerdere werkelijkheid.

Turkije is een sterk gepolariseerde samenleving. Waar ongeveer de helft van de mensen die tijdens de laatste verkiezingen naar de stembus zijn gegaan op de AK-partij zou hebben gestemd, heeft zeker de helft dat niet gedaan. Daar komt bij dat veel mensen denken dat de verkiezingsuitslag enigszins ten gunste van de AK-partij is bijgesteld. Bovendien is minstens 17% van de bevolking niet naar de stembus gegaan, voor een deel omdat men het niet zinvol achtte, mede gezien de kiesdrempel van 10%. 

Tienduizenden burgers die op deze zaterdagavond  in Istanbul de straat op gaan, het zijn substantiële aantallen. Maar op een stadsbevolking van 15 miljoen is het ook weer niet zo veel. Turkije is een zeer diverse samenleving. Het Turkije van Atatürk had een seculier karakter. Maar dat seculiere karakter komt onder druk te staan door het religieus fanatisme van Erdoğan en zijn AK-partij. Dat leidt onder meer tot wetgeving die de verkoop van alcoholische dranken beperkt, alsmede een steeds verdere aantasting van de persvrijheid. En vandaag zouden zo´n 2700 rechters uit hun functie zijn ontheven. Tientallen miljoenen liberale Turken vinden dat de vrijheid hen beetje bij beetje wordt afgenomen.

De oppositie in het parlement is ook divers. Het feit dat zij zich direct tegen de couppoging heeft uitgesproken is, mede gezien de militaire ingrepen in het verleden, waarschijnlijk oprecht, maar voor een deel ook uit eigenbelang. Oppositiepartijen weten dat deze couppoging legitimiteit aan Erdoğan verschaft om zijn machtspositie te versterken en hen zoveel mogelijk uit te schakelen. Mede daarom moest de parlementaire oppositie voorkomen dat de president een aanleiding in de schoot zou worden geworpen om ook hen een ´kopje kleiner´ te maken.

Veel moskeeën in Turkije riepen vannacht op oneigenlijke tijden op tot gebed. Zij bedreven daarmee politiek. Sommige Turken vonden dat bedreigend. Zij stuurden elkaar via WhatsApp en andere sociale media beelden toe zoals de foto links, met daarbij cynische onderschriften als ´Onze strijders voor vrijheid en democratie´. Hoewel ook deze seculiere Turken een staatsgreep verafschuwen, bleken sommige mensen toch enigszins teleurgesteld te zijn toen de coup was mislukt. Hun afkeer voor Erdoğan is inmiddels misschien groter dan hun weerzin tegen militair ingrijpen. Velen bestoken elkaar met complottheorieën: de poging tot staatsgreep zou door Erdoğan zelf zijn georganiseerd. Deze enscenering zou een Oscar-nominatie waardig zijn. Waarom werden niet meteen alle tv-zenders uit de lucht gehaald? Waarom waren er zo weinig soldaten op straat?

In Nederland kan niet worden uitgesloten dat de aanhang van Erdoğan onder zijn ´landgenoten´ verhoudingsgewijs groter is dan in Turkije zelf. Toch kunnen de beelden van feestvierende Turkse Nederlanders ons op het verkeerde been zetten. De omvang van de gemeenschap van liberale Alevieten in Nederland is substantieel. Datzelfde geldt voor de Turks-Koerdische bevolking in ons land. En ook de Gülenbeweging is nog steeds groot.

Turks-Nederlandse jongeren lijken zich verhoudingsgewijs vaak tot Erdoğan te ´bekeren´. Dat wordt mogelijk mede veroorzaakt door hun niet altijd even benijdenswaardige positie in de Nederlandse samenleving. De Turkse identiteitsbeleving is daarmee zeer sterk, en de invloed van de onvrije Turkse media groot.